ბოთლში ჯინივით დამწყვდეული მუხრან მაჭავარიანის ლექსები

"რომ არ ამეღო ხელში წიგნი, თოხი მჭეროდა; რომ არ გამედგა ფეხი ჩემი კაკლის ჩეროდან..." - ეს ლექსი ამეკვიატა მას მერე, რაც მუხრან მაჭავარიანის შვილიშვილმა, ანიკა ახმეტელმა სევდიანად მითხრა: იცი, მუხრანის საყვარელი კაკალი მისი სიკვდილის შემდეგ გახმაო. ბოლომდე გადასაჭრელად ვერ გაუმეტებიათ; ისე მოუჭრიათ, რომ იმედოვნებენ, - იქნებ ხელახლა ამოიყაროსო. ღმერთმა ქნას!

მისმა შთამომავლობამ კი იმრავლა - ბატონი მუხრანის გარდაცვალების შემდეგ კიდევ ორი ბიჭი დაიბადა: შვილთაშვილები - მუხრანი და გიორგი. მათი მშობლები, სოფო და ანიკა ახმეტელები ბაბუასთან ერთად გატარებულ დღეებს იხსენებენ.

სოფო:

- ბაბუა რომ გარდაიცვალა, მეც და ანიკაც ფეხმძიმედ ვიყავით. რატომღაც, იმ დღეს ყველას გვთხოვა, - ფრიდონ ხალვაშის იუბილეზე აუცილებლად წამოდითო. სიმართლე გითხრა, არც ვაპირებდი წასვლას, მაგრამ რადგან მუხრანს უნდოდა, უარი ვერ ვუთხარი. საოცარი დღე იყო. დიდი პიროვნება დიდებულად გარდაიცვალა... ის ძალიან თავმდაბალი გახლდათ, ბავშვურიც კი.

- ბავშვობიდან მოყოლებული, ბაბუისგან რა ისწავლე? როგორ შეიცანი, ის ვინ იყო?

- მუხრანს 4 შვილიშვილი ვყავართ და ყველაზე შეხმატკბილებული ურთიერთობა თითქოს, ჩემთან ჰქონდა. ძალიან ამაყობდა, მოთხილამურე რომ ვიყავი და ყოველთვის მგულშემატკივრობდა. ოჯახის წევრებს ექსპრომტად ლექსებს გვიწერდა. შავგვრემანი ვარ და ხშირად ხუმრობდა, - ამ ბავშვს სიბნელეში როგორ ხედავთო? მახსოვს, 10-11 წლის ვიქნებოდი, ჩვენს სოფელ არგვეთში ავად რომ გავხდი. ლოგინში მწვანე მაისურით ვიწექი და პუშკინის ლექსებს ვკითხულობდი. მუხ­რანმა ასეთი ლექსი დამიწერა: პა­ტარა გოგო,/ ვით მაყვლის ბუჩქი,/ პუშკინებრ შავი,/ კითხულობს პუშკინს (იცინის). ზაფხულობით სოფელში ერთად დიდ პერიოდს ვატარებდით. ჩემს ყოველდღიურ ვარჯიშს რომ აკვირდებოდა, აღფრთოვანებული მაქებდა: ყოჩაღ! რა ნებისყოფა გაქვსო. სახტომი თარჯებიც კი თვითონ გამომითალა ხისგან. ძალიან უყვარდა ხეზე მუშაობა - ჯვრებს, საოჯახო ნივთებს და კიდევ ბევრ რამეს აკეთებდა. ბავშვობაში პატარა ურემიც კი გაუკეთებია, თურმე.

ანიკა:

- სამზარეულოში მუხრანის გაკეთებული ხის ჭაღი მაქვს. სამი წელი ვეხვეწებოდი, - მომეცი-მეთქი. ჰოდა, ბოლოს და ბოლოს, მომართვა (იღიმის).

სოფო:

- ტრადიციული "ბაბუსგან" განსხვავებული იყო: არ გვეთამაშებოდა, უფრო - გვემეგობრებოდა. გჯერა, რომ მისთვის "ბაბუა" არასდროს დამიძახია? - მე და ანიკა მუხანოს ვეძახდით, ბოლოს კი რატომღაც, "მუხიკი" ავიჩემე. თუ კარგ გუნებაზე იყო, რაც გინდა გეთხოვა, ყველაფერს შეგისრულებდა. მახსოვს, წლების წინ ჩემი დისშვილები - ლევანო და თამარო (ასე ვეძახით) მუხრანის ლექსებს რომ სწავლობდნენ, ლევანო, როგორც ასაკით უფროსი, დიდ ლექსებს იზეპირებდა, თამარო - პატარებს. თითო ლექსის სწავლისთვის მუხრანი ლევანოს 10-20 ლარით ასაჩუქრებდა, თამაროს დასწავლილ პატარა ლექსს კი ერთხელ მხოლოდ ტაში დაუკრა. თამაროს რომ ჩავეკითხეთ, - რა გაჩუქა მუხრანმაო? - მარტო ტაშიო, - გაწბილებულმა მოკლედ მოგვიჭრა (იცინის)... განმარტოება არ უყვარდა. ყოველთვის ჩვენთან ერთად იყო, ლექსებსაც ჩვენთან ერთად წერდა, უფრო ზუსტად - ზეპირად თხზავდა. მუდამ საქართველო ადარდებდა და მის ბედზე ჩვენი თანდასწრებითაც ემოციურად ლაპარაკობდა. ძალიან მოწესრიგებული იყო და ვერ იტანდა, ვინმე მის ნივთებს რომ შეეხებოდა. სხვათა შორის, ამით ჩემი პატარა ბიჭი, გიორგი ჰგავს - მის დაწყობილ სათამაშოებს თუ შეეხე, იმწუთას ხვდება და ჩხუბობს. ამ მომენტში სულ მუხრანი მიდგას თვალწინ. მუხრანს პატარა ფურცელიც რომ ვერ ეპოვა მაგიდაზე, ის ამბავი ცუდად დასრულდებოდა.

ანიკა:

- თუ ცუდ გუნებაზე იყო, ყველანი ფეხის წვერებზე დავდიოდით. ერთხელ არგვეთში უგუნებოდ ყოფნა ძალზე გაუხანგრძლივდა და ვუსაყვედურე: კარგი, გეყოფა, როდემდე შეიძლება, ასე იყო-მეთქი? გამიბრაზდა, - რომ აღარ ვიქნები, მერე მიხვდებით, როგორია უჩემოდ ცხოვრებაო. ერთი დღე აღარ შევაკითხე ოთახში და მეორე დღეს დედამ მითხრა: მგონი, ძალიან ცუდად არის და შედი, ნახეო. შევედი და ვაკოცე. - იუდას ამბორიო! - უცებ მომიგო (იცინის)... მე და მუხანოს განსაკუთრებული დამოკიდებულება გვქონდა. ის მარტო ბაბუა კი არა, მამაც იყო, მეგობარიც. საოცარი ენერგია ჰქონდა და სრულიად გვავსებდა. არასდროს გვარიგებდა ჭკუას. ერთხელ ცუდი ნიშანი მივიღე და ამბავი მიუტანეს. გული მისკდებოდა, რამე არ მითხრას-მეთქი. მან კი სადილად მხოლოდ იხუმრა: უსწავ­ლელ ადამიანზე მოჰყვა ამბავს და ამით მიმანიშნა სწავლის მნიშვნელობაზე. ყოველთვის ასე იცოდა - პირდაპირ არაფერს გვეტყოდა და ამბებით გველაპარაკებოდა, დანარჩენს კი თვითონ უნდა მივმხვდარიყავით. დიდხანს თუ გავჩერდებოდით მასთან, - თქვენი დრო ამოიწურაო, გვეტყოდა. მოფერებაც არ იცოდა. ჩემს შვილებს ნეკა თითს ყურს უკან თუ მოუსვამდა, ეს იყო მისი მოფერება... წიგნებს არ გვათხოვებდა ხოლმე. თუ დამჭირდებოდა, ვპარავდი, წავიკითხავდი და ჩუმად ვაბრუნებდი უკან. სხვათა შორის, ჩემი ლევანო ჰგავს ამით - არაფრით გაანათხოვრებს წიგნს... განსაკუთრებით კარგად არგვეთში გატარებული ერთი შემოდგომა მახსენდება. მარტონი ვიყავით მე, ლამარა და მუხრანი. ნათესავმა გამომიარა, საჩხერეში უნდა წავეყვანე. იმხანად გიორგიზე (დღეს უკვე ჩემს მეუღლეზე) ვიყავი შეყვარებული და მასთან უნდა დამერეკა. კარგად გამოვიპრანჭე და იუმორით გამორჩეულმა მუხანომ მომაძახა: აკიკი, აკიკი (ყოველთვის ასე მომმართავდა), იცი, რას გეტყვი, ჩემო ძვირფასო? ტელეფონში მაინც არ ჩანხარ, ტყუილად იპრანჭებიო. ზღვა დიდად არ უყვარდა, მაგრამ ზაფხულობით იქ ჩვენი ხათრით დადიოდა. ერთხელაც, სანაპიროდან შინ ამოვაკითხე, ეზოში იჯდა: მუხანო, ხომ არ მოიწყინე-მეთქი? - რა მომაწყენს, კაცო, ვიდრე თქვენ წყალში ხართ, მე აი, იმ ხის კენწეროზე ავდივარ და ჩამოვდივარო (იქვე მდგარ მაღალ ხეზე მიმითითა)... მახსოვს, სოფელში მილები გაჰყავდათ და ხელოსნები მუშაობდნენ. ჩვენს ეზოში მიწას რომ თხრიდნენ, დალუქული ბოთლი იპოვეს. მეუღლემ მომაწოდა. ვხედავ, შიგნით რაღაც ფურცელია. სასწრაფოდ გავტეხე, გამოვაძვრე ფურცელი და მუხრანის ხელნაწერი ლექსები აღმოჩნდა. სამი ლექსი იყო: "მრავალ ჭირ-ვარამ გადანახადი", "შენ სისხლო ჩემო" და... მესამე არ მახსოვს. სასწრაფოდ გავიქეცი მუხრანთან, გავახარებ-მეთქი, ის კი გამიბრაზდა: ვინ გთხოვა ბოთლის გატეხა? მე მომავალ თაობებს დავუტოვე და ამან არ ლეწა და გამიტეხაო?! თავიდან გვაპოვნინა მსგავსი ბოთლი, ჩადო ლექსები, დალუქა და ისევ მიწაში ჩამარხა (იცინის).

- ოჯახის წევრებიდან ვინ ჰგავხართ ბატონ მუხრანს ან ლექსებს თუ წერთ რომელიმე?

სოფო:

- ასე მგონია, მეც, დედაც და ჩემი დაც მიზანსწრაფულობითა და პასუხისმგებლობის გრძნობით ვგავართ. ასევე, სამივე მასავით მშრომელები ვართ. არ მახსოვს, მუხრანი უსაქმოდ გაჩერებულიყოს: ან კითხულობდა, ან ლექსებს წერდა, ან ხეზე მუშაობდა... ლექსებს კი დედა - ნანა მაჭავარიანი წერს, მაგრამ არავის უმხელს, - მუხრანის შვილმა როგორ ვთქვა, ლექსებს ვწერო?! ანიკა მოთხრობებსა და ჩანახატებს წერს, მე კი 3 წლისამ "დავწერე" ლექსი: "ჩემი დედიკო ლამაზი არის; და არის და არის; და არის და არის; ჩემი მამიკო ლამაზი არის; და არის და არის, და არის და არის"... მუხრანმა წლების შემდეგ მითხრა, ჩემს ლექსში შენი ინტონაცია გამოვიყენეო: "მინდა და მინდა,/ მინდა და მინდა,/ მინდა და მინდა,/ ვადიდო მინდა, ღმერთი,/ რომელმაც მე ამომზიდა/ უწყლო, უმზეო, უძირო ჭიდან./ სადაც ურიცხვი ბედკრული დარჩა,/ სადაც უსაზღვროს იტანენ ტანჯვას,/ ძნელია ძალზე გაძლება სადაც./ ძლიერო ყოვლად,/ უშველე მათაც"...

ანიკა:

- მუხრანს ჩემი ნოველები მოსწონდა. რეჟისორის ხედვა ჩანსო, - ამბობდა. ალბათ ამიტომაც მეკითხებოდა ხშირად, რა თანამიმდევრობით დავაწყო კრებულში ლექსებიო და ჩემს აზრს ითვალისწინებდა კიდეც. სხვათა შორის, ჩემი ბიძის, ვანოს შვილი, კანადაში მცხოვრები მუხრანი წერს ლექსებს, ოღონდ - ინგლისურად; ის სიმღერებსაც წერს და თავისი ბენდიც აქვს. ალბათ ამ მხრივ მასში გაგრძელდა გენი. ჩემი პატარა მუხრანი კი ტექსტებს არაჩვეულებრივად რითმავს. ამას წინათ ლექსი წავუკითხე. მკითხა, - ვისიაო? - მუხრანის-მეთქი. - დიდისო? - თანხმობის ნიშნად თავი რომ დავუქნიე, დანანებით თქვა: - მეგონა, ჩემი იყოო (იცინის).

- სოფო, შენს სპორტულ კარიერაზეც გვიამბე.

სოფო:

- შემთხვევით გავხდი სამთო-მოთხილამურე. მამის მხრიდან ყველანი კარგად სრიალებდნენ თხილამურებით. თურმე, ბებიაჩემიც - მუხრანის მეუღლე ლამარა ბოკერიაც კარგად სრიალებდა ახალგაზრდობაში, ერთხელ ლიკანში მამამ მეც მომასინჯვინა. მუხრანს ძალიან არ უყვარდა თხილამურები და მხოლოდ ბებიას ხათრით დადიოდა ბაკურიანში. სხვათა შორის, სწორედ ბაკურიანში შეხვდა ისეთ ქართველ ბავშვებს, რომლებმაც მშობლიური ენა არ იცოდნენ და მაშინ დაწერა ცნობილი ლექსი: "...ენა არ გაწყენს არც ერთი,/ უნდა იცოდე რამდენიც;/ ოღონდ არ უნდა დაჰკარგო/ ქართული სიტყვის ნათელი!/ მე ისეთ ქართველს რა ვუთხრა,/ რა ვუთხრა ისეთ ამხანაგს,/ ვინც ვერ ახერხებს ქართულად/ წერას, კითხვას და ლაპარაკს..." თხილამურებზე სრიალი კი, როგორც ჩანს, კარგად გამომივიდა და ამიტომაც, სპორტულ სკოლაში შემიყვანეს. პატარ-პატარა საბავშვო შეჯიბრებებსაც ვიგებდი და ნელ-ნელა სპორტი ჩემი ცხოვრების ნაწილი გახდა. მერე გავიმარჯვე საკმაოდ სერიოზულ ტურნირში, რომელიც ვატო ფიფიას სახელს ატარებდა და საქართველოს ნაკრებში ამიყვანეს. პირველად 1998 წელს, იაპონიის ოლიმპიადაზე 16 წლისა მოვხვდი და გახსნის ცერემონიაზე საქართველოს დროშაც მე გავიტანე; მეორედ კი 2002 წელს, ამერიკის შეერთებულ შტატებში მოწყობილ ოლიმპიადაში ვმონაწილეობდი და მაშინაც მე მანდვეს ჩვენი ქვეყნის დროშა. ეს პატივი წილად იმიტომ მხვდა, რომ დამოუკიდებელი საქართველოს სახელით სამთო-სათხილამურო სპორტში საერთაშორისო შეჯიბრებაზე მოასპარეზე პირველი გოგონა ვიყავი. მუხრანი ძალიან ამაყობდა, დამოუკიდებელი საქართველოს დროშა მე რომ მანდვეს. ხუმრობდა: მე საქართველოში მიცნობენ, მაგრამ შენ უფრო დიდ მასშტაბს შეეჭიდე - მსოფლიომ გაგიცნოო. სამწუხაროდ, ბევრჯერ მივიღე ტრავმა და ოთხი ოპერაციაც გადავიტანე, რამაც ძალიან იმოქმედა ჩემს კარიერაზე. მაგალითად, იაპონიის ოლიმპიადამდე ერთი თვით ადრე დავეცი და ფეხის ძვალი გამებზარა. წესით, ორ თვეს მაინც უნდა დამესვენა, მაგრამ მწვრთნელებმა ფაქტობრივად, ლოგინიდან ამაყენეს და ოლიმპიადაზე წამიყვანეს. ძალიან მტკიოდა ფეხი და მიმტყუნა კიდეც - მთელი ტრასა გავიარე და ბოლო მომენტში წავიქეცი. 2002 წლისთვის უკვე კარგ ფორმაში ვიყავი, მაგრამ წლის მიწურულს ავსტრიაში, ერთ-ერთ შეჯიბრებაზე ლატვიელი გოგონა დამეჯახა და ფეხი მოვიტეხე. იქვე გამიკეთეს ოპერაცია და ჩემებს მხოლოდ მერე შევატყობინე. ერთხელ იტალიაში მოვიტეხე ფეხი და იქ ჩამიტარდა ოპერაცია. მესამე ოლიმპიადაზეც უნდა გამოვსულიყავი, მაგრამ ერთ-ერთ ვარჯიშზე ნაოპერაციებ ფეხზე მყესი გამიწყდა. მოკლედ, ხიფათიანი ვიყავი და ოლიმპიადებზე ჩემი წარუმატებლობის მიზეზიც ეს იყო. მერე საბოლოოდ დავემშვიდობე სპორტს. საქართველოს სამთო-სათხილამურო ფედერაციაში მწვრთნელობა შემომთავაზეს, მაგრამ ჩემი პატარა ვაჟის გამო უარი ვთქვი. ახლა ადმინისტრაციაში ვმუშაობ და პარალელურად, ჩვენს ვებგვერდზე მოთხილამურეების შესახებ სტატიებს ვწერ. გარდა ამისა, ორი თვეა, ტელეარხზე - "სილქსპორტ" სათხილამურო რეპორტაჟებს ვუძღვები ივიკო მახარაძესთან ერთად.

ანიკა:

- მე კი თბილისის სახელმწიფო უნივერსიტეტის ბიოლოგიის ფაკულტეტიც დავამთავრე და თეატრისა და კინოს უნივერსიტეტში, კინოსარეჟისოროზეც ვსწავლობდი. სამწუხაროდ, ეს უკანასკნელი ვერაფერში გამოვიყენე. სამაგიეროდ, ევროპულ სკოლაში ბიოლოგიას ვასწავლი და ჩემი საქმე - პედაგოგობა ძალიან მიყვარს. თექაზე მუშაობაც შევისწავლე. სწავლის ფული მუხრანმა გადამიხადა. მისი თანდასწრებით ვამუშავებდი ხოლმე მატყლს და ვღებავდი, ის კი დიდი ინტერესით მადევნებდა თვალს. ერთხელ ფაჩუჩები გავუკეთე და ძალიან მომიწონა. თექით ნახატებს, ჩანთებს, ფაჩუჩებს, სათამაშოებსა და სხვადასხვა აქსესუარს ვამზადებ. ნამუშევრებზე სხვადასხვა იერსახე, გამომეტყველება გამომყავს. შიგადაშიგ რამდენიმე ჟილეტი და ქვედაბოლოც გამიკეთებია. თან, მარცხენა ხელით ვმუშაობ, წერით კი - მარჯვენათი ვწერ. ალბათ ცაცია ვიყავი და ბავშვობაში მარჯვენათი წერა მაიძულეს (იცინის). პერსონალური გამოფენა არასდროს მომიწყვია - იმდენი ნამუშევარი გავაჩუქე, საგამოფენოდ აღარ დამრჩა. სამაგიეროდ, სკოლაში გამიხსნეს თექის წრე და ბავშვებს თექაზე მუშაობას ვასწავლი, მათ გამოფენებს ვაწყობთ. კიდევ, საქველმოქმედო აქციებიც გვაქვს.

სოფო:

- მუხრანი იდეალური ადამიანი იყო ჩემთვის. მისი შვილიშვილობა დიდი პასუხისმგებლობაა და ამით არსად მისარგებლია; არასდროს გამომიცხადებია სახალხოდ, - მუხრანის შვილიშვილი ვარ-მეთქი. მხოლოდ ერთხელ, რაღაც საბუთის მოუწესრიგებლობის გამო ჩემს გიორგის ბაღში რომ არ ტოვებდნენ. არადა, ის ანიკას პატარა მუხრანთან ერთად მთელი ზაფხული ელოდა ამ დღეს. ჰოდა, გავმწარდი და, - მუხრანის შვილთაშვილები არიან, მისი გარდაცვალების შემდეგ გაჩნდნენ-მეთქი, - ვუთხარი. ამან გაჭრა: ორივე დაიტოვეს.

ანიკა:

- მუხრანის გარდაცვალების შემდეგ მისი ლექსი თითქოს მამხნევებს, ძალას მაძლევს. ხშირად ზეპირად ვამბობ ხოლმე და პატარა მუხრანსაც ვუკითხავ. ეს ლექსი კი თითქოს, სულ თან დამყვება: "დილა გათენდება, ვინ იცის, რამდენი,/ დღე-ღამე დედამიწას ასკდება ზვირთებად./ ვეებერთელა ციცინათელა ქრება და ინთება,/ ქრება და ინთება..."

ირმა ხარშილაძე

ჟურნალი ”გზა”

(გამოდის ხუთშაბათობით)