სა­ქარ­თვე­ლოს სა­მე­ფო ოჯა­ხი ბოლო დროს არა­ერ­თხელ მო­ექ­ცა სა­ზო­გა­დო­ე­ბის ყუ­რა­დღე­ბის ცენ­ტრში. ბაგ­რა­ტი­ონ­თა ხმა­უ­რი­ან­მა ქორ­წილ­მა, სკან­და­ლურ­მა გან­შო­რე­ბამ და მემ­კვიდ­რის გა­ჩე­ნამ, ამ ოჯა­ხის მი­მართ ბევ­რი კი­თხვა გა­ა­ჩი­ნა. ყვე­ლა­ფერ­ზე, რაც სა­მე­ფო ოჯა­ხის შე­სა­ხებ გა­ინ­ტე­რე­სებთ - თქვენს კი­თხვებს ბაგ­რა­ტი­ო­ნე­ბის უფ­ლე­ბა­მო­სი­ლი წარ­მო­მად­გე­ნე­ლი, სი­მონ კო­პა­ძე პა­სუ­ხობს.

გა­მოგ­ზავ­ნი­ლი შე­კი­თხვე­ბი:

მკი­თხვე­ლი ლელა: ბოლო დროს ძა­ლი­ან ბევ­რს სა­უბ­რო­ბენ სა­მე­ფო ოჯახ­ზე. პირ­ვე­ლად გა­ვი­გე, რომ სა­მე­ფო ოჯა­ხიც გვყავს, სა­მე­ფო სახ­ლიც გვაქვს და ტახ­ტის მემ­კვიდ­რეც გვეზ­რდე­ბა. თუ შე­იძ­ლე­ბა გაგ­ვი­მარ­ტეთ, რის მი­ხედ­ვით დად­გინ­და, ვინ არის ბაგ­რა­ტი­ონ­თა ტახ­ტის მემ­კვიდ­რე?

მემ­კვიდ­რე­ო­ბი­თო­ბა -არის მო­ნარ­ქი­უ­ლი, დი­ნას­ტი­უ­რი ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის ერთ-ერთი ძი­რი­თა­დი საყ­რდე­ნი სვე­ტი. მემ­კვიდ­რე­ო­ბით წი­ნას­წარ გან­სა­ზღვრუ­ლი ხე­ლი­სუფ­ლე­ბა და ხე­ლი­სუ­ფა­ლი მი­იჩ­ნე­ვა სიმ­შვი­დის, მუდ­მი­ვო­ბის და ხე­ლის-უფ­ლე­ბის უც­ვა­ლებ­ლო­ბის გა­რან­ტი­ად.

ასე­თი დი­ნას­ტი­ი­დან მომ­დი­ნა­რე ხე­ლი­სუ­ფა­ლი ით­ვლე­ბა ერის სიღ­რმი­დან, ტრა­დი­ცი­ი­დან, ის­ტო­რი­ი­დან მომ­დი­ნა­რე თი­ლის­მად და ერის მცვე­ლად.

დი­ნას­ტი­უ­რო­ბის აუ­ცი­ლე­ბე­ლი თა­ნამ­დე­ვია მკაც­რად გან­სა­ზღვრუ­ლი მემ­კვიდ­რე­ო­ბი­თო­ბის წესი. მსოფ­ლიო პრაქ­ტი­კა­ში ცნო­ბი­ლია მემ­კვიდ­რე­ო­ბი­თო­ბის 3 წესი: სე­ნი­ო­რუ­ლი, რო­დე­საც ტახ­ტზე ადის გვარ­ში უფ­რო­სი მემ­კვიდ­რე; მა­ი­ო­რა­ტი, გარ­დაც­ვა­ლე­ბის მო­მენ­ტი­სათ­ვის მო­ნარ­ქის უფ­რო­სი ვაჟი; პრი­მო­გე­ნე­ტუ­რა პირ­მ­შო­ო­ბის წესი, რო­მე­ლიც გუ­ლის­ხმობს მემ­კვიდ­რე­ო­ბის გა­და­ცე­მას პირ­და­პი­რი დაღ­მა­ვა­ლი გზით, უფ­როს შტო­ზე (უფ­რო­სი ვაჟი ...), ასე­თი შტოს შე­წყვე­ტის შემ­დეგ მომ­დევ­ნო უფ­როს შტო­ზე და ა.შ. სა­ქარ­თვე­ლო­ში სა­მე­ფო ტახ­ტის გა­და­ცე­მის ძი­რი­თა­დად ორი წესი არ­სე­ბობ­და: უხუ­ცე­სო­ბის (სე­ნი­ო­რუ­ლი), მოგ­ვი­ა­ნო ხა­ნა­ში კი პირ­მ­შო­ო­ბის (პრი­მო­გე­ნე­ტუ­რა) მი­ხედ­ვით. (სა­მე­ფო ოჯა­ხი სწო­რედ ამ ორი წე­სის სიმ­ბი­ო­ზია, ბაგ­რა­ტი­ონ-მუხ­რანსკე­ბი პრი­მო­გე­ნე­ტუ­რა, ხოლო ბაგ­რა­ტი­ონ-გრუ­ზინ­სკე­ბი სე­ნი­ო­რუ­ლი;)

მკი­თხვე­ლი და­ვი­თი: რო­გორ ცხოვ­რობს ნუგ­ზარ ბაგ­რა­ტი­ონ-გრუ­ზინ­სკის ოჯა­ხი, ვთქვათ, შე­მო­ვი­ღეთ სა­ქარ­თვე­ლო­ში მო­ნარ­ქი­უ­ლი მმარ­თვე­ლო­ბა. რა შე­მო­სავ­ლით იცხოვ­რებს ქარ­თუ­ლი სა­მე­ფო ოჯა­ხი?

ყო­ვე­ლი­ვე ზე­მოთ აღ­ნიშ­ნულ­თან ერ­თად, მსურს გარ­კვე­უ­ლი გან­მარ­ტე­ბე­ბი გა­ვა­კე­თო, ჩვე­ნი ე.წ. ოპო­ნენ­ტე­ბის ძი­რი­თად არ­გუ­მენტზე, რი­თაც ისი­ნი აპე­ლი­რე­ბენ, ესაა სა­მე­ფო ოჯა­ხის შე­ნახ­ვის ხარ­ჯე­ბი და თა­ვად-აზ­ნა­ურ­თა წო­დე­ბა­თა და პრი­ვი­ლე­გი­ე­ბის სა­კი­თხი. სი­მარ­თლე გი­თხრათ, ჩემ­თვის რთუ­ლად გა­სა­გე­ბია სა­ზო­გა­დო­ე­ბის იმ ნა­წი­ლის პო­ზი­ცია რომ­ლე­ბიც აპ­რი­ორ­ში აპ­რო­ტეს­ტებს მო­ნარ­ქი­ას იმ მო­ტი­ვით, რომ არ სურს "მე­ფის რჩე­ნა! " კი­დევ უფრო გა­უ­გე­ბა­რია ეს, ჩემ­თვის, დღეს მიმ­დი­ნა­რე მოვ­ლე­ნე­ბის ფონ­ზე. და­ვი­წყებ იქი­დან, რომ სა­მე­ფო ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის უფ­ლე­ბა­მო­სი­ლე­ბა გა­ნი­სა­ზღვრე­ბა კონ­სტი­ტუ­ცი­ით, ანუ ამ ჯერ­ზე არა­ნა­ი­რი დო­კუ­მენ­ტი არ არ­სე­ბობს რის მი­ხედ­ვი­თაც შეგ­ვიძ­ლია ვიმ­სჯე­ლოთ ან ვი­კა­მა­თოთ რა და რო­გორ.

სა­ერ­თოდ ამ თე­მის ირ­გვლივ. რა­ი­მე ფორ­მით დავა სა­ფუძ­ველს მოკ­ლე­ბუ­ლია თუ არა ჩავ­თვლით კერ­ძო პირ­თა პი­რად მო­საძ­რე­ბებს, რომ­ლებ­საც არა­ნა­ი­რი სა­მარ­თლებ­რი­ვი სა­ფუძ­ვე­ლი არ გა­აჩ­ნია.

იგი­ვე შე­იძ­ლე­ბა ით­ქვას მათ პო­ზი­ცი­ა­ზე, ვი­საც ჰგო­ნია, რომ და­ი­წყე­ბა მა­მუ­ლე­ბი­სა და ტი­ტუ­ლე­ბის დაბ­რუ­ნე­ბა და ახ­ლე­ბის გა­ცე­მა. ამ კუ­თხი­დაც შე­მიძ­ლია და­ვარ­წმუ­ნო სა­ხო­გა­დო­ე­ბის ეს ნა­წი­ლი და კი­დევ ერთხელ გა­ვი­მე­ო­რო, რომ ყვე­ლა­ფერ ამას, კონ­სტი­ტუ­ცია და კა­ნონ­მდბ­ლო­ბა და­ა­რე­გუ­ლი­რებს. ეტყო­ბა ქვეც­ნო­ბი­ე­რად ძა­ლი­ან ძნე­ლია საბ­ჭო­თა სტე­რე­ო­ტი­პე­ბის ერ­თი­ა­ნად დან­გრე­ვა. იმ­დე­ნად ღრმად იქნა ბოლ­შე­ვი­კე­ბის მიერ ჩა­ნერ­გი­ლი ბოღ­მა და ზი­ზღი არის­ტოკ­რა­ტი­ი­სად­მი, რომ თა­ო­ბე­ბი გა­ი­ზარ­და, ის კი მა­ინც დარ­ჩათ ცნო­ბი­ე­რე­ბა­ში. ამას­თან მინ­და გან­ვმარ­ტო, რომ ქარ­თუ­ლი სა­ხელ­მწი­ფო, აერ­თი­ა­ნებ­და სა­ზო­გა­დო­ე­ბის ორ ძი­რი­თად ფე­ნას, ვინც ღვრი­და სის­ხლის და ვინც ღვრი­და ოფლს, ანუ ერ­თნი იცავ­დნენ, ხოლო მე­ო­რე­ნი კვე­ბავ­დნენ. წყა­ლო­ბა და­მო­კი­დე­ბუ­ლი იყო თა­ვად პირ­ზე და კომლზე, ვინ რას გა­ი­ღებ­და ომი­ა­ნო­ბის ჟამს, რამ­დე­ნი გა­მო­ვი­დო­და "ქუდ­ზე კა­ცად" და კომლზე კა­ცად". შე­სა­ბა­მი­სი იყო წყა­ლო­ბაც ქო­ნე­ბით, მა­მუ­ლით და ტი­ტუ­ლით.

მკი­თხვე­ლი ხა­თუ­ნა: გაგ­ვარ­კვი­ეთ თუ შე­იძ­ლე­ბა, რა­ტომ და­ი­მოყვრეს ბაგ­რა­ტი­ო­ნებ­მა ეს­პა­ნეთ­ში გაზ­რდი­ლი და­ვი­თი, რა ღირ­სე­ბე­ბით მო­ი­ხიბლნენ. სა­მე­ფო ოჯა­ხი კი არა, ნე­ბის­მი­ე­რი ოჯა­ხი ინ­ტე­რეს­დე­ბა სა­სი­ძოს წარ­სუ­ლით, ყოფა-ქცე­ვით და პა­ტი­ოს­ნე­ბით. და­ვით­მა რით გა­მო­ჩი­ნა თავი?

რო­გორც ზე­მოთ აღ­ნიშ­ნუ­ლი­დან ნათ­ლად სჩანს, ბაგ­რა­ტო­ვან­თა ტახ­ტის აღ­დგე­ნას ბევ­რად უფრო საკ­რა­ლუ­რი მნიშ­ვე­ლო­ბა აქვს ვიდ­რე პო­ლი­ტი­კუ­რი. სწო­რედ ამ ვი­თა­რე­ბი­დან გა­მომ­დი­ნა­რე შე­იძ­ლე­ბა აიხ­სნას იმ ბნელ ძალ­თა კონ­სო­ლი­დი­რე­ბა რომ­ლე­ბიც წინ ეღო­ბე­ბი­ან ამ სა­ნუკ­ვარ აქტს. თა­ნა­მედ­რო­ვე პი­რო­ბე­ბის გათ­ვა­ლის­წი­ნე­ბით, ცნო­ბით თუ უმეც­რე­ბით, ისი­ნი შე­ნიღ­ბულ­ნი არი­ან სხვა­დას­ხვა სა­ხის პო­ლი­ტი­კუ­რი თუ სა­ზო­გა­დო­ებ­რი­ვი ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ის შირ­მით და ყო­ვე­ლა მე­თო­დით ებ­რძვი­ან ამ იდე­ას. მათ არ­სე­ნალ­შია ჭო­რე­ბი, სა­ზო­გა­დო­ე­ბის დე­ზინ­ფორ­მი­რე­ბა, ე.წ. კომ­პრო­მა­ტე­ბით ბრძო­ლა, ცრუ ბრალ­დე­ბე­ბი და პი­როვ­ნუ­ლი შე­უ­რა­წყო­ფა გათ­ვლი­ლი ადეკ­ვა­ტურ რე­აქ­ცი­ა­ზე, რათა იგი კვლა­ვაც მის წი­ნა­აღ­მდეგ გა­მო­ი­ყე­ნონ, ოჯა­ხის ახ­ლობ­ლე­ბი­სა და ბავ­შვო­ბის მე­გობ­რე­ბის გად­მო­ბი­რე­ბა შან­ტა­ჟის გზით, შემ­დგო­მი შუღ­ლის და­სა­თე­სად და ოჯა­ხის წევრთა ერ­თმა­ნეთ­თან და­სა­პი­რის­პი-რებ­ლად, ასე­ვე უამ­რა­ვი სხვა სი­ბინ­ძუ­რე რაც არ შე­იძ­ლე­ბა აზ­რად მო­უ­ვი­დეს ნორ­მა­ლურ და ჯან­მრთელ ადა­მი­ანს. ისი­ნი ამი­სათ­ვის იყე­ნე­ბენ ყვე­ლა ტექ­ნი­კურ სა­შუ­ა­ლე­ბას, იქ­ნე­ბა ეს ტე­ლე­ვი­ზია, ბეჭ­ვდი­თი თუ ელექტრო­ნუ­ლი მე­დია, ასე­ვე გრან­ტე­ბი რეს­პუ­ლი­კელ­თა ცენ­ტრი­დან. მათ, ერთი სული აქვთ რო­გორ­მე მი­აღ­წი­ონ ბაგ­რა­ტი­ონ­თა შო­რის შუღ­ლის ჩა­მოგ­დე­ბას, რათა ისი­ნი ერ­თმა­ნეთს სა­ჯა­როდ და­უ­პი­რის-პი­რონ. სა­ზო­გა­დო­ე­ბის­თვის კარ­გა­დაა ცნო­ბი­ლი მათი რე­აქ­ცია, როცა ცნო­ბი­ლი გახ­და, რომ მათ მიერ ათას­ჯერ ნა­ქი­ლი­კე­ბი სა­მე­ფო ოჯა­ხი არ იყო დან­გრე­უ­ლი და მემ­კვიდ­რეს ელო­დე­ბოდ­ნენ, ხოლო როცა უფ­ლის­წუ­ლი გი­ორ­გის და­ბა­დე­ბა შე­ტყვეს, სრუ­ლი­ად გა­ტყდნენ და ეი­ფო­რი­ა­ში მყოფ­მა ჩა­ნერ­გილ­მა აგენ­ტებ­მა ვი­თა­რე­ბა­ში გაურ-კვევ­ლო­ბის გამო თვით­ლუსტრა­ცია მო­ახ­დი­ნეს.

მე, ღრმად ვარ დარ­წმუ­ნე­ბუ­ლი, რომ საქრთვე­ლო­სა და ბაგ­რა­ტო­ვან­თა მტრე­ბი, მათი ძა­ლის­ხმე­ვის მი­უ­ხე­და­ვად ვერ მი­აღ­წე­ვენ თა­ვი­ანთ სა­ნუკ­ვარ მი­ზანს და ვერ მო­ა­ხერ­ხე­ბენ ბაგ­რა­ტო­ვან­თა დი­ნას­ტი­ის სხვა­დას­ხვა შტო­ბის ურ­თი­ერთ და­პი­რი­სი­რე­ბას და რომ ყვე­ლა ამ­გვა­რი პრო­ვო­კა­ცია სა­თა­ნა­დოდ იქნბა აღ­კვე­თი­ლი.

მკი­თხვე­ლი ირი­ნა: გა­ვი­გეთ, რომ ბა­ტო­ნი ნუგ­ზა­რი შვი­ლიშ­ვილს არ აღი­ა­რებს ტახ­ტის მემ­კვიდ­რედ. რა არის ამის მი­ზე­ზი?

მა­ვან­თა მცდე­ლო­ბის მი­უ­ხე­და­ვად, შედ­გა ბაგ­რა­ტი­ონ-გრუ­ზინ­სკე­ბი­სა და ბაგ­რა­ტი­ონ-მუხ­რანსკე­ბის უძ­ვე­ლე­სი დი­ნას­ტი­ე­ბის გა­ერ­თი­ა­ნე­ბა, რისი ხორ­ცშეს­ხმუ­ლი დას­ტუ­რი­ცაა ახალ­შო­ბი­ლი უფ­ლის­წუ­ლი, ბა­ტო­ნიშ­ვი­ლი გი­ორ­გი ბაგ­რა­ტი­ონ-ბაგ­რა­ტი­ო­ნი, მო­მა­ვა­ლი მი­რონ­ცხე­ბუ­ლი მეფე სრუ­ლი­ად სა­ქარ­თვე­ლო­ი­სა -"მე­სი­ის მახ­ვი­ლი"; რო­მელ­მაც და­ბა­დე­ბის­თა­ნა­ვე გა­ა­ერ­თი­ა­ნა დი­ნას­ტია და წერ­ტი­ლი და­უს­ვა რუ­სულ და­ბო­ლო­ე­ბებს სა­ქარ­თვე­ლოს სა­მე­ფო დი­ნას­ტი­ა­ში.

მკი­თხვე­ლი თორ­ნი­კე: სხვა ბაგ­რა­ტი­ო­ნე­ბიც ხომ არი­ან, აგ­ვიხ­სე­ნით, რა სხვა­ო­ბაა სხვა­დას­ხვა შტოს ბაგ­რა­ტი­ო­ნებს შო­რის, ისი­ნი ხომ ერთი დი­ნას­ტი­ი­დან მო­დი­ან?

სა­ქარ­თვე­ლო და სა­მე­ფო სახ­ლი პატ­რო­ნია ქრის­ტი­ა­ნო­ბის ერთ-ერთი უპირ­ვე­ლე­სი სიწ­მინ­დი­სა - კვარ­თი­სა უფ­ლი­სა ჩვე­ნი­სა იესო ქრის­ტე­სი მის ფლო­ბას ბაგ­რა­ტი­ო­ნე­ბი გან­სა­კუთ­რე­ბით უს­ვა­მენ ხაზს. დას­ტუ­რად ღვთი­უ­რი წარ­მო­მავ­ლო­ბი­სა, ბიბ­ლი­უ­რი მეფე და­ვი­თის ქნარ­თან და შურ­დულ­თან ერ­თად, უფ­ლის კვარ­თი მო­თავ­სე­ბუ­ლია სა­მე­ფო გერბზე, რა­საც თან ახ­ლავს სა­გერ­ბო წარ­წე­რაც: "სა­მე­ფო კვარ­თი­ან და­ვი­თი­ა­ნი სა­ქარ­თვე­ლო".

ბაგ­რა­ტი­ონ­თა სა­მე­ფო დი­ნას­ტი­ის ღვთა­ებ­რივ წარ­მო­მავ­ლო­ბა­ზე ად­რე­ულ შუა სა­უ­კუ­ნე­ებ­ში­ვე მოგ­ვი­თხრობს ბი­ზან­ტი­ის იმ­პე­რა­ტო­რის კონ­სტან­ტი­ნე პორ­ფი­რო­გე­ნე­ტის (Xს.) და ბაგ­რა­ტი­ონ­თა გვა­რის ის­ტო­რი­კო­სის სუმ­ბატ და­ვი­თის ძის (IXს.) სა­ის­ტო­რიო თხზუ­ლე­ბე­ბი, რო­მელ­თა მი­ხედ­ვი­თაც ბაგ­რა­ტი­ო­ნე­ბი ბიბ­ლი­უ­რი მე­ფე­ე­ბის იესე-და­ვი­თის-სო­ლო­მო­ნის შთა­მო­მავ­ლე­ბი არი­ან და ამი­ტო­მაც იწო­დე­ბი­ან "იე­სი­ან, და­ვი­თი­ან, სო­ლო­მო­ნი­ა­ნე­ბად,"ამ­დე­ნად ისი­ნი მა­რი­ამ ღვთის­მშობ­ლის პირ­და­პი­რი შთა­მო­მავ­ლე­ბი არი­ან, აქე­დან კი გა­მომ-დი­ნა­რე­ობს მათი კავ­ში­რი იესო ქრის­ტეს­თან.

სწო­რედ ამ გე­ნი­ა­ლო­გი­უ­რი კავ­ში­რით არის გან­ხორ­ცი­ე­ლე­ბუ­ლი ბაგ­რა­ტი­ონ­თა ამ­ქვეყ­ნი­უ­რი მი­სი­ის საკ­რა­ლი­ზა­ცია

სა­მე­ფო ხე­ლი­სუფ­ლე­ბის კონ­ცეფ­ცია შედ­გე­ბა რამ­დე­ნი­მე ნა­წი­ლი­სა­გან: 1. წარ­მო­მავ­ლო­ბა 2. გვა­რის ხან­დაზ­მუ­ლო­ბა, 3. ლე­გი­ტი­მუ­რო­ბა, მემ­კვიდ­რე­ო­ბა, 4. სა­ე­რო და სა­სუ­ლი­ე­რო ფუნ­ქცი­ა­თა სიმ­ბი­ო­ზი, 5. ტი­ტუ­ლა­ტუ­რა­თა იერ­არ­ქია.

მკი­თხვე­ლი ირა: რამ­დე­ნა­დაც ვიცი, თა­ვად-აზ­ნა­უ­რუ­ლი გვა­რე­ბის წარ­მო­მად­გენ­ლებს თა­ვი­ან­თი გა­ერ­თი­ა­ნე­ბა აქვთ შექ­მნი­ლი. ატა­რე­ბენ რა­ი­მე ღო­ნის­ძი­ე­ბებს ან შეკ­რე­ბებს? სა­ერ­თოდ რა მი­ზა­ნი აქვს ამ კე­თილ­შო­ბი­ლი გვა­რე­ბის წარ­მო­მად­გენ­ლე­ბის გა­ერ­თი­ა­ნე­ბას და თავ­მოყ­რას?

ხაზ­გას­მით მინ­და ავღ­ნიშ­ნო რომ თა­ვა­დო­ბა და აზ­ნა­უ­რო­ბა, უპირ­ვე­ლეს ყოვ­ლი­სა იყო უდი­დე­სი პა­სუ­ხის­მგებ­ლო­ბა და არა პრი­ვი­ლე­გია, პა­სუ­ხის­მგებ­ლო­ბა უფ­ლის, მე­ფის, მა­მუ­ლის, სა­კუ­თა­რი წი­ნაპ­რე­ბი­სა ღირ­სე­ბის წი­ნა­შე, რაც და­ა­დას­ტუ­რეს კი­დე­ვაც სა­კუ­თა­რი ქმე­დე­ბით, რაცა XX სა­უ­კუ­ნის და­სა­წყის­ში ეროვ­ნუ­ლი კრე­ბის მიერ და­მო­უ­კი­დებ­ლო­ბის გა­მო­ცხა­დე­ბის­თა­ნა­ვე, ქარ­თულ­მა არის­ტოკ­რა­ტი­ამ მთე­ლი თა­ვი­სი ქო­ნე­ბა სა­ჩუქ­რად გა­დას­ცა ქარ­თულ სა­ხელ­მწი­ფოს.

ამ­ჟა­მად, როცა იკ­რი­ბე­ბი­ან ქარ­თველ თა­ვად-აზ­ნა­ურ­თა შთა­მო­მავ­ლე­ბი, წი­ნა­პარ­თა სის­ხლი­სე­უ­ლი და გე­ნე­ტი­კუ­რი და­სა­ბა­მი­დან გა­მომ­დი­ნა­რე, კვლა­ვაც ერ­თგუ­ლი და პი­რუთ­ვნე­ლი სამ­სა­ხუ­რი სწყუ­რი­ათ უფ­ლის, მე­ფის და მა­მუ­ლი­სათ­ვის და ამას ყო­ველ­გვა­რი პრი­ვი­ლე­გი­ე­ბი­სა და მერ­კან­ტი­ლუ­რი ინ­ტე­რე­სე­ბის გა­რე­შე ახორ­ცი­ე­ლე­ბენ.