რას ჭამ­დნენ ძვე­ლი ქარ­თვე­ლე­ბი, რა ჰქონ­დათ სა­დი­ლად თუ ვახ­შმად, რას თე­სავ­დნენ და რას აცხობ­დნენ? რო­გორც ექ­სპერ­ტე­ბი ამ­ბო­ბენ, იმ პრო­დუქ­ტე­ბის დიდი ნა­წი­ლი, რო­მე­ლიც ახლა ყო­ველ­დღი­ურ რა­ცი­ონ­ში შე­დის, სულ რა­ღაც სა­უ­კუ­ნის წინ არც იშო­ვე­ბო­და. მაშ, რო­გო­რი იყო ერთი ჩვე­უ­ლებ­რი­ვი ადა­მი­ა­ნის მე­ნიუ შუა სა­უ­კუ­ნე­ე­ბამ­დე?

ხორ­ბა­ლი და ყუ­რძე­ნი სა­ქარ­თვე­ლო­ში რომ უხ­სო­ვა­რი დრო­ი­დან მო­დის, ეს სა­ზო­გა­დოდ ცნო­ბი­ლი ფაქ­ტია, თუმ­ცა ამას ვერ ვი­ტყვით სოფ­ლის მე­ურ­ნე­ო­ბის ბევრ სხვა პრო­დუქტზე. ის მცე­ნა­რე­ე­ბი, რომ­ლე­ბიც დღეს ნე­ბის­მი­ერ ბა­ზარ­ში იყი­დე­ბა, ქარ­თულ რე­ა­ლო­ბას ნელ-ნელა, სა­უ­კუ­ნო­ვა­ნი ინ­ტერ­ვა­ლე­ბით ემა­ტე­ბო­და.

აგ­რა­რუ­ლი უნი­ვერ­სი­ტე­ტის საც­დე­ლი ბა­ზე­ბის ხელ­მძღვა­ნე­ლი ვა­ლე­რი ამი­რა­ნაშ­ვი­ლი ამ­ბობს, რომ კარ­ტო­ფი­ლის მოყ­ვა­ნა სა­ქარ­თვე­ლო­ში მხო­ლოდ 1818-1819 წლებ­ში და­ი­წყეს, ისიც არა ქარ­თვე­ლებ­მა, არა­მედ თბი­ლი­სის მახ­ლობ­ლად მცხოვ­რებ­მა რუ­სებ­მა და გერ­მა­ნე­ლებ­მა. შემ­დეგ კარ­ტო­ფი­ლი გორ­სა და ახალ­ცი­ხე­ში გავ­რცელ­და. მე-18 სა­უ­კუ­ნის მორე ნა­ხე­ვარ­ში შე­მო­ვი­და პო­მი­დო­რიც, რო­მელ­საც თა­ვი­დან ტო­მა­ტოს ეძახ­დნენ.

"კიტ­რი ძვე­ლია, მისი სამ­შობ­ლო არის ინ­დო­ე­თი და, და­ახ­ლო­ე­ბით, ექ­ვსი­ა­თას­წლო­ვა­ნი ის­ტო­რია აქვს, თუმ­ცა მისი სა­ქარ­თვე­ლო­ში შე­მოს­ვლის თა­რი­ღი არ ფიქ­სირ­დე­ბა".

მი­სი­ვე თქმით, და­ახ­ლო­ე­ბით, მე-16 სა­უ­კუ­ნი­დან შე­მო­დის სი­მინ­დი, ლო­ბიო...

"ჩვენ ვი­ცით, რომ და­სავ­ლეთ სა­ქარ­თვე­ლო­ში სი­მინ­დის შე­მოს­ვლამ­დე ღომს და მჭადს აკე­თებ­დნენ მცე­ნა­რის­გან, რომ­ლის სა­ხე­ლია ღომი. თუმ­ცა­ღა, ღო­მიც მე-15 სა­უ­კუ­ნე­ში შე­მო­ვი­და სა­ქარ­თვე­ლო­ში, ანუ მა­ნამ­დე მჭა­დი არ გვქონ­და. მოკ­ლედ, გა­მო­დის, რომ შუა სა­უ­კუ­ნე­ე­ბამ­დე ქარ­თვე­ლე­ბი ძი­რი­თა­დად იკ­ვე­ბე­ბოდ­ნენ ხორ­ცპ­რო­დუქ­ტე­ბით, რძის პრო­დუქ­ტე­ბით და მხა­ლე­უ­ლით".

ყო­ველ სახ­ლში არ­სე­ბობ­და ე. წ. სა­ცი­ვე კუ­თხე. ეს კუ­თხე ისე იყო მი­სა­და­გე­ბუ­ლი ლან­დშაფტს და გა­რე­მო პი­რო­ბებს, რომ იქ მზის სხი­ვი ვე­რას­დროს აღ­წევ­და და მუ­დამ სი­ცი­ვე და სიგ­რი­ლე იყო. ასეთ პი­რო­ბებ­ში ხორ­ცი და სხვა პრო­დუქ­ტე­ბი კარ­გად ინა­ხე­ბო­და...

ეთ­ნო­ლო­გი რო­ზე­ტა გუ­ჯე­ჯი­ა­ნი ამ­ბობს, რომ სა­ქარ­თვე­ლო­ში ძა­ლი­ან იყო გან­ვი­თა­რე­ბუ­ლი მე­მინ­დვ­რე­ო­ბა. მოჰ­ყავ­დათ ჭვა­ვი, შვრია, ფეტვი, ოსპი, ბარ­და და მრა­ვალ­ნა­ი­რი ად­გი­ლობ­რი­ვი ჯი­შის ხორ­ბა­ლი. სა­გან­გე­ბოდ მთის ხორ­ბა­ლიც გა­მო­იყ­ვა­ნეს, რომ მარ­ხვის პე­რი­ოდ­ში მა­ღალმთი­ან რა­ი­ო­ნებ­ში საკ­ვე­ბი ჰქო­ნო­დათ. მი­სი­ვე თქმით, ფეტვი საკ­მა­ოდ ფარ­თოდ იყო გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი, გან­სა­კუთ­რე­ბით, და­სავ­ლეთ სა­ქარ­თვე­ლო­ში. მის­გან კვე­რებს აცხობ­დნენ, ხში­რად ყვე­ლი­თაც. მოგ­ვი­ა­ნე­ბით ლო­ბი­ომ ოსპი და ბარ­და ჩა­ა­ნაც­ვლა, სი­მინდმა კი - ფეტვი და ღო­მის ღომი, რად­გან ეს უკა­ნას­კნე­ლი რთუ­ლი მო­საყ­ვა­ნი იყო.

"ხორცს რო­გორ ინა­ხავ­დნენ ჩვე­ნი წი­ნაპ­რე­ბი? ყო­ველ სახ­ლში არ­სე­ბობ­და ე. წ. სა­ცი­ვე კუ­თხე. ეს კუ­თხე ისე იყო მი­სა­და­გე­ბუ­ლი ლან­დშაფტს და გა­რე­მო პი­რო­ბებს, რომ იქ მზის სხი­ვი ვე­რას­დროს აღ­წევ­და და მუ­დამ სი­ცი­ვე და სიგ­რი­ლე იყო. ასეთ პი­რო­ბებ­ში ხორ­ცი და სხვა პრო­დუქ­ტე­ბი კარ­გად ინა­ხე­ბო­და. გარ­და ამი­სა, არ­სე­ბობ­და მი­წა­ში დიდი ორ­მოს ამო­თხრის, ორ­მოს მო­პირ­კე­თე­ბი­სა და იქ სხვა­დას­ხვა მცე­ნა­რე­უ­ლო­ბის შე­ნახ­ვის ტრა­დი­ცი­აც".

მსგავ­სი სა­ცა­ვე­ბი ჰქონ­და ცი­ხე­ებ­საც, სა­დაც მო­სახ­ლე­ო­ბა ომი­ა­ნო­ბის დროს იმა­ლე­ბო­და. რო­ზე­ტა გუ­ჯე­ჯი­ა­ნი ამ­ბობს, რომ შე­მო­სე­ვე­ბის დროს მტე­რი ხში­რად მინ­დვ­რებს წვავ­და და ამ დროს მო­სახ­ლე­ო­ბას ტყის ნო­ბა­თით გაჰ­ქონ­და თავი, თუმ­ცა ხან­და­ხან სა­მე­ფო სა­ლა­რო­ე­ბიც იხ­სნე­ბო­და, რომ ხალ­ხის­თვის საკ­ვე­ბი შე­ე­ძი­ნათ. გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი იყო ომში მი­მა­ვა­ლი მა­მა­კა­ცის საგ­ზა­ლიც.

"ასეთ შემ­თხვე­ვა­ში გა­მო­ი­ყე­ნე­ბო­და ისე­თი პრო­დუქ­ტე­ბი, რო­მე­ლიც დრო­ში გამ­ძლე იყო და თან აბ­გა­ში ან ხურ­ჯინ­ში მცი­რე ად­გილს იკა­ვებ­და - მა­გა­ლი­თად, ჩურ­ჩხე­ლა, ფეტვის შე­ჭა­მან­დი, რო­მელ­საც წყალ­ში გახ­სნიდ­ნენ და ერ­თგვარ სუ­პის მსგავს მა­სას მი­ი­ღებ­დნენ. ასე­ვე ძა­ლი­ან ხში­რად მიჰ­ქონ­დათ წაბ­ლი, ცერ­ცვი. იგი­ვე მიჰ­ქონ­დათ ნა­დი­რო­ბის დრო­საც", - ამ­ბობს რო­ზე­ტა გუ­ჯე­ჯი­ა­ნი.

მწე­რალ­მა და ლინგვის­ტმა დი­ა­ნა ან­ფი­მი­ად­მა ქარ­თულ კუ­ლი­ნა­რი­ა­ზე ერთი წიგ­ნი უკვე და­წე­რა. დი­ა­ნა ან­ფი­მი­ა­დის თქმით, ძვე­ლად სა­ქარ­თვე­ლო­ში ყვე­ლა­ზე მე­ტად ფხა­ლე­უ­ლი და სხვა­დას­ხვა შე­ჭა­მან­დე­ბი, წვნი­ა­ნე­ბი იყო გავ­რცე­ლე­ბუ­ლი. ასე­ვე, ჯერ კი­დევ კოლ­ხეთ­ში აკე­თებ­დნენ თაფ­ლი­თა და ნიგვზით შე­ზა­ვე­ბულ ხორ­ბალს, ანუ წან­დილს.

"ძვე­ლი კოლ­ხე­თის თე­მა­ზე ჩა­ტა­რე­ბუ­ლი კვლე­ვე­ბის შე­დე­გით თუ ვიმ­სჯე­ლებთ, ნიგვზით და თხი­ლით კერ­ძე­ბის შე­ნე­ლე­ბა, რაც დღეს ერთ-ერთი ძი­რი­თა­დი ხა­ზია, არის მა­შინ­დე­ლი".

დი­ა­ნა ან­ფი­მი­ა­დი დი­ა­ლექ­ტურ კორ­პუს­ში მუ­შა­ობს, რო­მე­ლიც წლე­ბია სხვა­დას­ხვა კუ­თხე­ებ­ში მცხოვ­რე­ბი ადა­მი­ა­ნე­ბის ამ­ბებს იწერს. ისი­ნი ხში­რად ლა­პა­რა­კო­ბენ სხვა­დას­ხვა კერ­ძებ­ზე და მათ შო­რის ისე­თებ­ზეც, რომ­ლე­ბიც უკვე და­ვი­წყე­ბუ­ლია:

"ზე­პირ ის­ტო­რი­ებ­ში და დი­ა­ლექ­ტურ ტექ­სტებ­ში ძა­ლი­ან დიდი მრა­ვალ­ფე­როვ­ნე­ბაა ფხა­ლე­უ­ლო­ბის: ნა­ცარ­ქა­თა­მა, ჭინ­ჭა­რი, მხა­ლი ბაია, ია... ისეთ დას­კვნამ­დე მი­დი­ხარ, რომ, ფაქ­ტობ­რი­ვად, რაც კი მო­დის ჩვენ­თან, ყვე­ლა­ფე­რი იჭ­მე­ვა".

რა თქმა უნდა, კვე­ბი­თი რა­ცი­ო­ნი გან­სხვა­ვე­ბუ­ლი იყო სხვა­დას­ხვა სო­ცი­ა­ლუ­რი ფე­ნის­თვის. პლა­ტონ იო­სე­ლი­ა­ნი "გი­ორ­გი მე­ცა­მე­ტის ცხოვ­რე­ბა­ში" წერს, რომ მე­ფეს უცხვე­ბო­და ხუთი რიგი პური: მუ­რა­სა, სა­გა­რე­ჯო, შოთი, პირ­გაჭ­რი­ლი პური და კა­კა­ლა პური...

"რა ქება ვთქვა იმ საჭ­მე­ლე­ბი­სა. მარ­თა­ლია, ბლა­მან­ჟე­ბი არ იყო, მაგ­რამ ჩი­ნე­ბუ­ლად მა­სა­ლე­ბით და გემ­რი­ე­ლად გა­კე­თე­ბუ­ლი იყო. და არ შე­იძ­ლე­ბო­და იმა­თი სა­დი­ლი შემ­წვა­რი ხბო არ ყო­ფი­ლი­ყო. ის ხბოც გან­გებ გა­სუ­ქე­ბუ­ლი უნდა ყო­ფი­ლი­ყო. გა­აგ­რძე­ლებ­და სა­დილს და რომ არ გა­ცი­ე­ბუ­ლი­ყო, ყვე­ლას ლა­ვა­ში ეფა­რა. მერე ლა­ვაშ­ქვეშ შეჰ­ყოფ­და ხელ­სა და ყვე­ლა საჭ­მლიდ­გან თითო ან ორს ლუკ­მას აი­ღებ­და და ვინც სუფ­რა­ზედ დარ­ბა­ი­სელ­ნი უს­ხდნენ, თითო-თი­თოდ უბო­ძებ­და, ვი­საც უფრო სწყა­ლობ­და".

ჟან შარ­დე­ნი კი სა­მე­ფო ლხი­ნის აღ­წე­რი­სას ყვე­ლა­ზე მე­ტად ხორ­ცე­უ­ლო­ბას ახ­სე­ნებს, მათ შო­რის - ნა­ნა­დი­რევ­საც. ასე­ვე ამ­ბობს, რომ შე­მო­ი­ტა­ნეს სამ­ნა­ი­რი პური, ყვე­ლა ჯუ­რის ფლა­ვი, სა­მარ­ხვო და სახ­სნი­ლო კერ­ძე­ბიო. შარ­დე­ნი გან­სა­კუთ­რე­ბით იმან გა­აკ­ვირ­ვა, რომ სუფ­რას­თან მსხდო­მი 150 კაცი არ ხმა­უ­რობ­და და თან ძა­ლი­ან ბევ­რს სვამ­და.

"მე რომ და­მე­ლია იმ­დე­ნი, რამ­დე­ნიც ჩემს გვერ­დით მჯდომ­მა სვა, იქვე მოვ­კვდე­ბო­დი, მაგ­რამ მე­ფემ ხათ­რი გაგ­ვი­წია და უბ­რძა­ნა, ჩვენ­თვის არ და­ე­ლე­ვი­ნე­ბი­ნათ სა­დღეგ­რძე­ლო­ე­ბი", - წერს შარ­დე­ნი.

მო­გეხ­სე­ნე­ბათ, კოლ­ხე­თის დაბ­ლო­ბი ჭა­ო­ბი­ა­ნი ტე­რი­ტო­რია იყო, აქ არ­სე­ბობ­და მა­ლა­რი­ის საფრ­თხე და მწა­რე წი­წა­კის გა­მო­ყე­ნე­ბით სწო­რედ ამ მა­ლა­რი­ას ეწი­ნა­აღ­მდე­გე­ბოდ­ნენ ჩვე­ნი წი­ნაპ­რე­ბი...

რო­ზე­ტა გუ­ჯე­ჯი­ა­ნი ამ­ბობს, რომ ქარ­თუ­ლი დე­სერ­ტი, ანუ ტკბი­ლე­უ­ლი, ხში­რად თაფ­ლი­ა­ნი ხილი ან სხვა­დას­ხვა­ნა­ი­რი ქა­დე­ბი იყო. რაც შე­ე­ხე­ბა მა­რილს, ის აღ­ზე­ვა­ნი­დან მოჰ­ქონ­დათ და ძა­ლი­ან ძვი­რი ღირ­და. აღ­ზე­ვა­ნი დღე­ვან­დე­ლი ბა­ქოს მიმ­დე­ბა­რე ტე­რი­ტო­რი­აა. მგზავ­რო­ბა რთუ­ლი იყო, ამი­ტომ მა­რი­ლის მო­სა­ტა­ნად ჯგუ­ფი უნდა წა­სუ­ლი­ყო. ხში­რად მე­ურ­მე­ებს თავს ეს­ხმოდ­ნენ და ხო­ცავ­დნენ კი­დეც. სწო­რედ აქე­დან მო­დის გა­მოთ­ქმა - "მა­რილ­ზე გა­ვი­და". რო­ზე­ტა გუ­ჯე­ჯი­ა­ნის თქმით, მა­რი­ლი გან­სა­კუთ­რე­ბით ჭირ­და მთა­ში და მთი­უ­ლე­ბი ბარ­ში ჩა­მო­დი­ოდ­ნენ, რათა სხვა­დას­ხვა სა­მუ­შა­ო­ში გა­სამ­რჯე­ლოდ მა­რი­ლი მი­ე­ღოთ.

გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი დატ­ვირ­თვა ჰქონ­და ცხა­რე სა­ნე­ლებ­ლებ­საც. მათი კერ­ძებ­ში და­მა­ტე­ბა და­სავ­ლეთ სა­ქარ­თვე­ლო­ში - გან­სა­კუთ­რე­ბით, სა­მეგ­რე­ლო­ში - კო­ღო­ე­ბის გამო და­ი­წყეს.

"მო­გეხ­სე­ნე­ბათ, კოლ­ხე­თის დაბ­ლო­ბი ჭა­ო­ბი­ა­ნი ტე­რი­ტო­რია იყო, აქ არ­სე­ბობ­და მა­ლა­რი­ის საფრ­თხე და მწა­რე წი­წა­კის გა­მო­ყე­ნე­ბით სწო­რედ ამ მა­ლა­რი­ას ეწი­ნა­აღ­მდე­გე­ბოდ­ნენ ჩვე­ნი წი­ნაპ­რე­ბი", - ამ­ბობს რო­ზე­ტა გუ­ჯე­ჯი­ა­ნი.

სა­მა­გი­ე­როდ, ირ­კვე­ვა, რომ მეგ­რე­ლე­ბი კა­ტე­გო­რი­უ­ლად არ ჭამ­დნენ მარ­წყვს. ეს არ­ქან­ჯე­ლო ლამ­ბერ­ტის აქვს ნათ­ქვა­მი: "მარ­წყვი ისე ბლო­მად არის მინ­დვ­რებ­ში, თით­ქოს წი­თე­ლი ხალი და­უ­გი­ა­თო, მაგ­რამ არა­ვინ არც კრეფს და არც ჭამს მას, რად­გან ძლი­ერ ეზი­ზღე­ბათ იგი. მეგ­რე­ლებს სწამთ, რომ მარ­წყვს გვე­ლე­ბი ჭა­მენ და სუ­ნა­ვენ. მე კი ხში­რად მი­ჭა­მია იგი და ჩემ­თვის არამ­ცთუ ვნე­ბა არ მო­უ­ტა­ნია, არა­მედ დიდი სი­ა­მოვ­ნე­ბაც მიგ­რძვნია", - წერს არ­ქან­ჯე­ლო ლამ­ბერ­ტი თა­ვის "სა­მეგ­რე­ლოს აღ­წე­რა­ში".

ავ­ტო­რი თეა თო­ფუ­რია

წყა­რო: radiotavisupleba.ge