პირ­ვე­ლი კონ­კა, ტრამ­ვაი და ავ­ტო­მო­ბი­ლი -თბილისის უცნობი ისტორიები

რა სა­ხის ტრან­ს­პორტს არ ნა­ხავ დღეს თბი­ლის­ში, მეტ­რო­თი დაწყე­ბუ­ლი - ორ­სარ­თუ­ლი­ა­ნი ავ­ტო­ბუ­სით დამ­თავ­რე­ბუ­ლი. კონ­კა, ტრამ­ვაი ის­ტო­რი­ას ჩაჰ­ბარ­და. "თუ დრო არის, დროს ისევ შენ შეჰ­ფე­რი", - წერ­და გა­ლაკ­ტი­ო­ნი. გა­ვიხ­სე­ნოთ, რო­დის გა­მოჩ­ნ­და თბი­ლი­სის ქუ­ჩებ­ში კონ­კა, ტრამ­ვაი და ავ­ტო­მო­ბი­ლი.

თა­ვი­დან­ვე დავ­ძენ, რომ ინ­ფორ­მა­ცი­ის მო­ძი­ე­ბა-გამ­დიდ­რე­ბა­ში ბა­ტო­ნი თენ­გიზ ვაჩ­ნა­ძე და­მეხ­მა­რა, რო­მე­ლიც 1966 წლი­დან მუ­შა­ობს ტუ­რიზ­მის სფე­რო­ში და კარ­გად იცის თბი­ლი­სუ­რი ტრან­ს­პორ­ტის ის­ტო­რია.

ძვე­ლი წყა­რო­ე­ბი­დან ვი­ცით, რომ თბი­ლი­სი რე­გი­ო­ნის ერთ-ერ­თი მსხვი­ლი ცენ­ტ­რი იყო, რო­მელ­ზეც აღ­მო­სავ­ლეთ­სა და და­სავ­ლეთს შო­რის სა­ვაჭ­რო გზა გა­დი­ო­და. აქ ხში­რად შეხ­ვ­დე­ბო­დით "უ­დაბ­ნოს ხო­მალდს" - მრა­ვალ­რიცხო­ვა­ნი აქ­ლე­მე­ბის ქა­რა­ვანს. რო­გორც ქა­ლაქ­ში, ისე მის ფარ­გ­ლებს გა­რეთ გა­დი­ოდ­ნენ ცხე­ნით, ვი­რით, ჯო­რით, აქ­ლე­მით. რო­გო­რი იყო თბი­ლი­სის სატ­რან­ს­პორ­ტო სუ­რა­თი იმ დროს, ამის თა­ო­ბა­ზე ცნო­ბებს სხვა­დას­ხ­ვა წყა­რო­ში ვხვდე­ბით.

XIX სა­უ­კუ­ნის დამ­ლე­ვის­თ­ვის ქა­ლა­ქი სწრა­ფად ვი­თარ­დე­ბო­და, თა­ვის საზღ­ვ­რებს აფარ­თო­ებ­და, აქ საქ­მი­ა­ნი ცხოვ­რე­ბა ჩქეფ­და. ფრან­გი კონ­სუ­ლი შარლ გამ­ბა წერ­და: "თბი­ლის­ში ჩა­მო­დი­ოდ­ნენ ნე­გო­ცი­ან­ტე­ბი პა­რი­ზი­დან, კუ­რი­ე­რე­ბი პე­ტერ­ბურ­გი­დან, ვაჭ­რე­ბი კონ­ს­ტან­ტი­ნო­პო­ლი­დან, ინ­გ­ლი­სე­ლე­ბი კალ­კუ­ტი­დან და მად­რა­სი­დან, სომ­ხე­ბი სმირ­ნი­დან და უზ­ბე­კე­ბი ბუ­ხა­რი­დან. ასე რომ, ეს ქა­ლა­ქი შე­იძ­ლე­ბა ჩა­ით­ვა­ლოს მთა­ვარ საკ­ვან­ძო პუნ­ქ­ტად ევ­რო­პა­სა და აზი­ას შო­რის". თბი­ლი­სი თან­და­თან კავ­კა­სი­ის მსხვილ ად­მი­ნის­ტ­რა­ცი­ულ, სა­ვაჭ­რო და სამ­რეწ­ვე­ლო ცენ­ტ­რად ყა­ლიბ­დე­ბო­და. გან­ვი­თა­რე­ბის კა­პი­ტა­ლის­ტურ გზა­ზე შემ­დ­გა­რი მრეწ­ვე­ლო­ბა მა­სობ­რივ გა­და­ზიდ­ვებს მო­ითხოვ­და. ამ დრო­ის­თ­ვის, ზე­მოთ ნახ­სე­ნებ სატ­რან­ს­პორ­ტო სა­შუ­ა­ლე­ბებს მსუ­ბუ­ქი ოთხ­თ­ვა­ლა, ეტ­ლი, "ლი­ნე­ი­კა", ორ­ცხე­ნი­ა­ნი ფა­ე­ტო­ნი და­ე­მა­ტა, მაგ­რამ არც ერთ ამ სა­ხე­ო­ბას აღარ შე­ეძ­ლო და­ეკ­მა­ყო­ფი­ლე­ბი­ნა მო­სახ­ლე­ო­ბის მზარ­დი მოთხოვ­ნი­ლე­ბა, მით უმე­ტეს, რომ სიძ­ვი­რის გა­მო ხელ­მი­უწ­ვ­დო­მე­ლი იყო. მა­ინც, რა ღირ­და იმ დროს ტრან­ს­პორ­ტით გა­და­ად­გი­ლე­ბა? მა­გა­ლი­თად, ფა­ე­ტო­ნით მგზავ­რო­ბა 60 კა­პი­კი ჯდე­ბო­და, ე.წ. დროშ­კით" - 40 კა­პი­კი და ა.შ.

ტრან­ს­პორ­ტის პრობ­ლე­მა ბევრ ქა­ლაქს აწუ­ხებ­და. XIX სა­უ­კუ­ნის პირ­ველ ნა­ხე­ვარ­ში ევ­რო­პი­სა და რუ­სე­თის დიდ ქა­ლა­ქებ­ში გავ­რ­ცელ­და ომ­ნი­ბუ­სი (ლა­თი­ნუ­რად ნიშ­ნავს - "ყვე­ლას­თ­ვის"), მაგ­რამ უგ­ზო­ო­ბამ თბი­ლის­ში ომ­ნი­ბუ­სის გან­ვი­თა­რე­ბას გა­სა­ქა­ნი არ მის­ცა. უკე­თე­სი გა­მო­სა­ვა­ლი იყო კონ­კა, რო­მე­ლიც 30-იანი წლე­ბი­დან ნიუ-იორ­კ­ში დამ­კ­ვიდ­რ­და. "ა­მე­რი­კულ" კონ­კას სე­რი­ო­ზუ­ლი ნაკ­ლი ჰქონ­და - მი­სი ზე­და­პი­რი­დან 15 სმ-ით ამოშ­ვე­რი­ლი რელ­სე­ბი, რო­მე­ლიც ძა­ლი­ან უშ­ლი­და ხელს სხვა სა­ხე­ო­ბის ტრან­ს­პორტს. ეს პრობ­ლე­მა ფრან­გ­მა ინ­ჟი­ნერ­მა ალ­ფონს ლუ­ბამ 1852 წელს გა­დაჭ­რა, რო­მელ­მაც ე.წ. ჟო­ლო­ბი­ა­ნი რელ­სი გა­მო­ი­გო­ნა და ამის წყა­ლო­ბით, ის მი­წა­ში ჩაფ­ლა. 1854 წელს კონ­კამ პა­რი­ზი და­იპყ­რო; 1860 წელს პე­ტერ­ბურ­გის ქუ­ჩებ­ში გა­მოჩ­ნ­და. რაც შე­ე­ხე­ბა თბი­ლისს: 1883 წლის აპ­რილ­ში გა­ზე­თი "დრო­ე­ბა" წერ­და: "გუ­შინ ტფი­ლი­სის სა­ქა­ლა­ქო მმარ­თ­ვე­ლო­ბის დე­პუ­ტატ­თა სა­­გან­გე­ბო კო­მი­სი­ამ და­ათ­ვა­ლი­ე­რა ცხე­ნის რკი­ნიგ­ზა, კუ­კი­ის ხი­დი­დან ვაგ­ზ­ლამ­დე ცხე­ნის რკი­ნიგ­ზა სრუ­ლი­ად მზად არის. გა­იხ­ს­ნე­ბა რამ­დე­ნი­მე დღის შემ­დეგ. ვა­გო­ნე­ბი, რომ­ლე­ბიც პირ­ვე­ლი რიცხ­ვი­დან ივ­ლი­ან, იტე­ვენ ოც კაცს". გა­ზე­თი იტყო­ბი­ნე­ბო­და, რომ პირ­ველ ხა­ნებ­ში მოძ­რა­ო­ბას მო­ემ­სა­ხუ­რე­ბო­და 30 ვა­გო­ნი და 120 ცხე­ნი, ხო­ლო მუშ­ტა­ი­დის ზე­მოთ სა­ხე­ლოს­ნო­ე­ბი­სა და სა­ჯი­ნი­ბო­ე­ბის­თ­ვის დი­დი შე­ნო­ბა გა­მო­ი­ყო. მარ­თ­ლაც, რამ­დე­ნი­მე დღის შემ­დეგ ქა­ლა­ქის ქუ­ჩებ­ში და­გე­ბულ რელ­სებ­ზე მოძ­რა­ო­ბა და­იწყო კონ­კამ.

კონ­კით მგზავ­რო­ბა 3-5 კა­პი­კი ღირ­და და ჯი­ბე­გაფხე­კი­ლი ქარ­თ­ვე­ლე­ბის­თ­ვის გა­და­სა­ად­გი­ლებ­ლად ძალ­ზე ხელ­საყ­რე­ლი იყო. რაც მთა­ვა­რია, ამ ფაქ­ტ­ზე დაყ­რ­დ­ნო­ბით შეგვიძლია ვთქვათ: ჩვე­ნი ქა­ლა­ქი არც ისე ჩა­მორ­ჩე­ნია ევ­რო­პის გან­ვი­თა­რე­ბულ ქვეყ­ნებს. თუმ­ცა, ეს ისეთ გა­რე­მო­ე­ბა­თა წყა­ლო­ბით მოხ­და, რაც თბი­ლი­სის სა­ქა­ლა­ქო მმარ­თ­ვე­ლო­ბას შემ­დ­გომ­ში სა­ნა­ნე­ბე­ლიც კი გა­უხ­და. საქ­მე ის გახ­ლავთ, რომ 1881 წელს ქა­ლა­ქის მმარ­თ­ვე­ლო­ბამ კერ­ძო პი­რებ­თან ზო­გი­ერ­თი სა­ვაჭ­რო გა­რი­გე­ბის შემ­დეგ, კონ­კის ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ის თა­ო­ბა­ზე კონ­ტ­რაქ­ტი ბელ­გი­ელ მე­წარ­მე­ებ­თან და­დო. ხელ­შეკ­რუ­ლე­ბის თა­ნახ­მად, ბელ­გი­ის ანო­ნი­მურ სა­ზო­გა­დო­ე­ბას მი­ნი­ჭე­ბუ­ლი ჰქონ­და მო­ნო­პო­ლი­უ­რი უფ­ლე­ბა თბი­ლის­ში კონ­კის შე­მო­სა­ღე­ბად. გარ­და ამი­სა, ერთ-ერ­თ­მა ად­გი­ლობ­რივ­მა მე­წარ­მემ - ყორ­ღა­ნოვ­მა შეძ­ლო მი­ე­ღო კონ­ცე­სია კონ­კის მოძ­რა­ო­ბის მო­საწყო­ბად ავ­ჭა­ლის ხაზ­ზე, მაგ­რამ მდგო­მა­რე­ო­ბის სრუ­ლი ბა­ტონ-პატ­რონ­ნი ბელ­გი­ე­ლე­ბი რჩე­ბოდ­ნენ.

რაც შე­ე­ხე­ბა კონ­ს­ტ­რუქ­ცი­ას: ბელ­გი­ელ­მა კონ­ცე­სი­ო­ნე­რებ­მა თბი­ლის­ში უბ­რა­ლო კონ­ს­ტ­რუქ­ცი­ის ვა­გო­ნე­ბი შე­მო­ი­ტა­ნეს, რომ­ლე­ბიც ღია ტი­პის იყო და სულ 20 მგზავრს იტევ­და. სურ­დათ, კონ­კა მაქ­სი­მა­ლუ­რი მო­გე­ბის წყა­როდ ექ­ცი­ათ...

XIX სა­უ­კუ­ნის დამ­ლე­ვის­თ­ვის კონ­კა აღარ აკ­მა­ყო­ფი­ლებ­და 160 000-კა­ცი­ა­ნი მო­სახ­ლე­ო­ბის მქო­ნე ქა­ლაქს და მას შემ­დეგ, რაც 1892 წელს რუ­სეთ­ში პირ­ვე­ლად გა­უშ­ვეს ტრამ­ვაი, თბი­ლის­შიც აქ­ტი­უ­რად ალა­პა­რაკ­დ­ნენ ახა­ლი ტრან­ს­პორ­ტის შე­მო­ღე­ბის სა­ჭი­რო­ე­ბა­ზე. ბელ­გი­ე­ლე­ბის კა­ტე­გო­რი­უ­ლი წი­ნა­აღ­მ­დე­გო­ბის მი­უ­ხე­და­ვად, დრომ თა­ვი­სი გა­ი­ტა­ნა და ცხე­ნი­ა­ნი კონ­კა ტრამ­ვა­ით შე­იც­ვა­ლა.  განაგრძეთ კითხვა