ვინ არის ჩოხოსანი ქალი, რომელმაც მთიულების მივიწყებული და-ძმად გაფიცვის რიტუალი აღადგინა

ისეთი მრავალმხრივია, რომ მისი წარდგენა საიდან დავიწყო, არც კი ვიცი... ნინო ყველაშვილი პროფესიონალი მოცეკვავეა, ქორეოგრაფი, ფოლკლორისტი, წერს ლექსებს, ქარგავს, არის ჩოხოსანი ქალი და თავისი ქვეყნისა თუ მხარის პატრიოტი. რაც მთავარია, 4 პატარას დედაა, რომელთაც მართლაც ქართულად ზრდის...

ცოტა ხნის წინ, მისი ინიციატივით მთიულების ერთი მივივიწყებული ტრადიციის აღდგენას ჩაეყარა საფუძველი - ეს და-ძმად გაფიცვის რიტუალია. დიახ, უკვე ორი ძმადნაფიციც ჰყავს, რაზეც AMBEBI.GE-ს ექსკლუზიურად ესაუბრა.

- ხევსური მეგობრები მყავს და ერთხელ ერთმა თავისი დობილი წარმიდგინა. როგორც მერე გაირკვა, ის მისი უბრალო ამხანაგი კი არა, ხევსურული ტრადიციის მიხედვით, და გაფიცული იყო, ანუ და-ძმად გაფიცულები იყვენენ. თურმე მათთან ოდითგანვე არსებობდა ასეთი რიტუალი...

ვინაიდან წარმოშობით მთიული ვარ, დავინტერესდი, რომ ჩვენი კუთხის ტრადიციებშიც მსგავსი რამ მომეძებნა. ძველი ისტორიული მასალები შევისწავლე, არქივშიც ვეძებე, მერე ადგილზე, მოხუცებთან საუბრითაც გარკვეული ამბები შევაგროვე.

მოკლედ, ვეცადე, ისტორიულად აღმედგინა წარსულის სურათები და გადმოცემები... თუმცა ხევსურეთში და-ძმად გაფიცვა ცოტა სხვანაირად ხდებოდა, მათ ფიცვერცხლნაჭამები ჰქვიათ...

- მოკლედ, შენს კვლევა-ძიებას რა შედეგი მოჰყვა?

- უნდა ვთქვა, რომ ძველ ეთნოგრაფიულ მასალებში მთიულეთში ამ ტრადიციაზე ცოტა ზედაპირულად იყო მოთხრობილი, დეტალური ეპიზოდები უფრო ადგილზე, მთიულეთში მოხუცებისგან გავარკვიე. სამწუხაროა, რომ ახალგაზრდებმა ამის შესახებ თითქმის არაფერი იციან, რაზეც გული დამწყდა. დღეს პრაქტიკულად ასეთი გაფიცვის ტრადიცია აღარ არსებობს, არადა, ყოფილა. ყველაზე ცუდი კი ის იყო, რომ ზოგიერთი თანამედროვე ადამიანი ამ ტრადიციას წარმართული პერიოდის რიტუალად მიიჩნევს...

როგორც არ უნდა იყოს, ზოგადად, ნებისმერ რიტუალს, მთა მაინც ინახვას და პატივს სცემს ისე, რომ მისი დარღვევა სიკვდილის ტოლფასია... მოკლედ, გაფიცვის მთიულურ ტრადიციას შესაბამისი ტექსტიც ახლდა, რომელსაც საარქივო მასალებში ვერ მივაკვლიე. გაფიცულები მას ერთმანეთს უკითხავდნენ. ამიტომ, გავბედე და ტექსტი თავად შევქმენი, რადგან ამ ტრადიციის აღდგენის დიდი სურვილი გამიჩნდა. მოკლედ, აღნიშნული ტექსტი ბევრი გათენებული ღამის შემდეგ დაიბადა იმიტომ, რომ თავად რიტუალი მშრალი არ გამოსულიყო.

- ტექსტზე მუშაობისას რას დაეყრდენი, ამოსავალი წერტილი რა იყო?

- დავეყრდენი იმ ყველაფერს, რასაც მანამდე გავეცანი და ამ თემის შესახებ მოვისმინე. რაც მთავრია, და-ძმად გაფიცვა იმიტომ ხდებოდა, რომ ეს ადამიანები ერთმანეთის მფარველები და გვერდში მდგომნი ყოფილიყვნენ. ტექსტი ცოტა ემოციური კი გამომივიდა და თავად უკვე რიტუალის აღსრულებისას მისი მოსმენა გულგრილად ვერ შევძელი... საოცრად ემოციური დღე იყო. ეს ყველაფერი მთაში, ხატობაზე მოხდა, ერთ-ერთ დღესასწაულზე.

მთაში იცით, რომ ხატებია მანამდე მისასვლელად, გზად კი ნიშები. ვინაიდან ბევრ ჩვენს სალოცავში ქალის შესვლა არ შეიძლება, ამიტომ ეს რიტუალი ნიშთან ხდებოდა, რომელსაც ხევისბერები ესწრებოდნენ და იმ ადამიანების ოჯახის წევრები, ვინც ეფიცებოდნენ. შემდეგ ერთმანეთთან შინ მიმოსვლა და დალოცვა ხდებოდა, საჩუქრების გადაცემა. ეს ყველაფრი კი, როგორც ამბობენ, ადამიანების ღმერთთან დაახლოებას, ერთმანეთთან დანათესავებას ნიშნავდა (ეს ცნობა მოსახლეობისგან ამოვიღე), ისევე, როგორც ნათლობისას ხდება დანათესავება, არ შეიძლებოდა მათი შვილების ერთმანეთზე დაქორწინება.

- მოკლედ, ახლა ორი ძმადნაფიცი გყავს, ხომ?

- კი, ჩარგალში გავიფიცეთ. ამ ადამიანებს მანამდეც ვიცნობდი, ურთიერთობა მქონდა, ვმეგობრობდით, ვახლობლობდით, ერთ წრეში გვიწევდა ყოფნა. ერთი ლევან ხელაშვილია, ფშაველი მომღერალი და ინსტრუმენტალისტი და როგორც იტყვიან, ძალიან ქართველი და ტრადიციული ადამიანი, მეორე - შმაგი მაისურაძე, თავდაცვის ეროვნული აკადემიის იუნკერი. შმაგი წარმოშობით მთიდან არ არის, მაგრამ ძალიან დაინტერესებულია ამ მხარის ტრადიციებით. ვუთხარი, რადგან მთიდან არ ხარ, ანუ "ჩემი მთისა" (ასე მიმართავს იქ მოსახლეობა ერთმანეთს), ქართლელია, მთას გარევა მოგიწევს. ჩემს ხატში უნდა გაგრიო, სხვანაირად არ გამოვა-მეთქი. მითხრა, ჩვენს გვარს ლომისა მფარველობსო. მომეწონა, ე.ი. "ჩემს მთას" უკვე გარეული ყოფილხარ-მეთქი.

- თავად და-ძმად გაფიცვის რიტუალი როგორ ჩატარდა?

- ფშავში, ზეიმზე ყველა ერთად წავედით. ტყეში, სადაც სუფრა გვქონდა გაშლილი, აღვასრულეთ ეს რიტუალიც: ორი სასმელით სავსე თასი გვქონდა. ერთი ჩემს ძმობილს ეჭირა მარჯვენა ხელში, მეორე - მე, ერთმანეთის პირისპირ ვიდექით და მორიგეობით ვკითხულობდით ტექსტს. მერე ის თასები ერთმანეთს შევასვით, გადავეხვიეთ და მივულოცეთ. ეს ყველაზე ლამაზი ეპიზოდია, როცა ერთმანეთს სასმელს ასმევენ. რადგანაც ოჯახებში მაშინვე ვერ მივიდოდით, რა დროსაც საჩუქრების გადაცემა ხდება, ამიტომ თითოეულისთვის წინასწარ მქონდა საჩუქარი მომზადებული: ჩემი ხელით მოქარგული სამაჯურები, მათივე სახელების წარწერებით, მთიულური ორნამენტებით დამშვენებული. მოკლედ, ჩემი ძმადნაფიცები იქვე დავასაჩუქრე. სხვათა შორის, ამ სცენის ხილვით ირგვლივ ყველა აღელვებული იყო...

- თვითონ მთიულებმა რა გითხრეს, როგორ შეაფასეს?

- ბევრმა ახალგაზრდამ აიტაცა, მოიწონა და თავადაც განახორციელეს. ერთადერთი, რაზეც მანამდე ვორჭოფობდი, ეს ტექსტი იყო.

- ფოლკლორისტებს თუ წააკითხე?

- კი და დადებითად შემიფასეს. ერთი ორმა ისიც კი მითხრა, ამ თემას ისევ მიუბრუნდიო. ძიების პროცესში სულ იყავიო, რისთვისაც თავის დანებებას ნამდვილად არ ვაპირებ.

- ისე, ახალგაზრდა, თანამედროვე ადამიანი ხარ. წარსულში ამდენი ძიება რა არის შენთვის?

- ეს არის ქართველობის გადარჩენის საშუალება. იმიტომ, რომ რეალობას რომ ვუყურებ, სხვაგვარად არაფერი გამოვა. სხვა გზა ვერ მოვძებნე, ძალიან ქართული, "ცხელი" სისხლით უნდა მიუდგე ამ საქმეს და აკეთო. თუმცა წინააღმდეგობებიც მქონდა, ზოგიერთმა, ხომ გითხარით, მითხრა, წარმართული რიტუალია და მართლმადიდებლობას ეწინააღმდეგებაო.

- როგორია სასულიერო პირების აზრი?

- მათგან საეროდ არ მქონია წინააღდეგობა. ჩემს მოძღვარს ველაპარაკე და მითხრა, რომ ეს კულტურის ნაწილიაო.

- ძალიან ბევრ საქმეს აკეთებ: ქარგავ, ლექსებს წერ, პროფესიონალი მოცეკვავე ხარ, ქორეოგრაფიც, ასეთ საქმეებში ხარ ჩართული, გყავს ოთხი არაჩვეულებრივი შვილი (3 გოგონა და ერთი ვაჟი), თან, ასეთ ფორმაში ხარ. ამდენს როგორ ახერხებ?

- ბოლო დროს მსხიობობის სურვილიც გამიჩნდა (იცინის), რადგანაც რაღაც ეპიზოდში მონაწილეობამ მომიწია. ისე, ყოველთვის იყო ჩემი ოცნება ისეთი როლში მეთამაშა, მოქმედება მთაში და ძველ ეპოქაში რომ განვითარებულიყო, მებრძოლი ქალის როლი მქონოდა...

- საიდან გაგიჩნდა ზოგადად ასეთი ინტერესები?

- სხვათა შორის დედ-მამა ჩემნაირი ტრადიციული არ არის, არც მეუღლე, ალბათ ყველაფრის თავი და თავი მაინც ცეკვაა. ახლაც რომ ვუფიქრდები, ასეა. თავიდან ცეკვა ვისწავლე და მერე თითოეული ცეკვის საფუძვლიანი შესწავლით დავინტერესდი და ყველაფერი ნელ-ნელა მოვიდა.

ასე რომ, სულ ვმუშაობ, მუდმივად რაღაც მასალებს ვეცნობი, ჩანაწერებს ვაკეთებ, ვწერ ლექსს და ვდგამ ცეკვებს ამა თუ იმ ღონისძიებისთვის. ამ ყველაფრის კეთება ძირითადად ღამის საათებში მიწევს... ასეთი დატვირთული ცხოვრება მაქვს, მაგრამ ეს მე მსიამოვნებს. ოჯახიდანაც დიდი მხარდაჭერა მაქვს...

- ჩოხოსანიც შენი ხასიათიდან გამომდინარე გახდი, ხომ?

- კი, ჩოხოსნების ფიციც მაქვს დადებული... საერთოდ, ნებისმიერი ფიცი, ექიმის, ჯარიკაცის, ჩოხოსნის, თუ ძმანაფიცობის, მგონია, რომ ამქვეყნიური კი არა, ზეციურია, "ზემოდანაა" დაშვებული და მისი თამაშად, ან სანახაობად გადაქცევა დაუშვებელია!..

რაც შეეხება ჩოხოსნობას, მგონია, რომ ჩოხოსნებთან არის სწორედ ის საქართველო, რომელზეც ვოცნებობ.

- ხომ არ გეჩვენება, რომ დაბადება ცოტა დაგაგვიანა?

- სულ ვამბობ, ვცოცხლობ და ვსუნთქავ საქართველოს წარულის სიდიადით გაუგებარ, ჩემთვის მიუღებელ აწმყოში იმედით, რომ საქართველო კიდევ ქართული იქნება. ვარ წარსულის გადმონაშთი (იღიმება), - ასე მეძახიან. ამ დროში შეცდომით გავჩნდი. თუმცა რაღაცნაირად ვცდილობ, ამ დროსაც ფეხი ავუწყო...

ლალი ფაცია

AMBEBI.GE